Mensen worden steeds ouder, maar daarmee neemt ook het risico op wilsonbekwaamheid toe. In welke familie is niemand getroffen door dementie ? Daarbij ent zich bovenop het menselijke leed ook een zakelijk probleem: wie draagt zorg voor het vermogen van een dementerend familielid ? Hier biedt de zorgvolmacht een krachtige oplossing. Mits tijdig de nodige stappen gezet worden – dat is wel een basisvereiste.
Wat is een zorgvolmacht ?
Een zorgvolmacht is een volmacht waarbij een wilsbekwame volmachtgever (de lastgever) aan één of meer personen (de lasthebbers) de bevoegdheid geeft om in zijn of haar naam op te treden voor het geval van toekomstige wilsonbekwaamheid.
Een zorgvolmacht moet schriftelijk opgesteld worden. Dat via onderhandse akte dan wel via notariële akte. In de praktijk worden quasi alle zorgvolmachten bij notaris opgemaakt. Daar gaan we hierna verder ook van uit. De notariële opmaak biedt bepaalde voordelen: zo is het niet mogelijk om onroerend goed van de lastgever te verkopen wanneer de zorgvolmacht louter onderhands werd opgemaakt.
Opdat een zorgvolmacht uitwerking zou hebben bij wilsonbekwaamheid van de lastgever, dient zij geregistreerd te worden in het Centraal Register van Lastgevingen. De notaris zorgt daarvoor.
Oorspronkelijk betrof de zorgvolmacht uitsluitend verrichtingen met betrekking tot het vermogen van de lastgever, gaande van heel eenvoudige tot zeer ingrijpende handelingen:
- betalingen en andere bankzaken verrichten;
- aangetekende zendingen afhalen;
- huurcontracten afsluiten;
- op het vlak van vermogensbeheer, het risicoprofiel bepalen of wijzigen;
- vastgoed verkopen;
- schenkingen verrichten;
- enzovoort.
Voor de meer courante beheersverrichtingen volstaan algemene bewoordingen in de zorgvolmacht. Maar sommige, veelal zwaarwichtige, handelingen zijn enkel mogelijk mits zij uitdrukkelijk in de zorgvolmacht worden toegestaan.
Na verloop van tijd werd ook de mogelijkheid gecreëerd om sommige – maar niet alle – persoonlijke aangelegenheden van de lastgever via de zorgvolmacht te regelen: keuze van verblijfplaats (rusthuis, …), uitoefening van de patiëntenrechten, enzovoort.
Vertrouwen is cruciaal
Lange tijd bestond enkel het bewind als beschermingsmaatregel bij wilsonbekwaamheid – dat is de rechterlijke weg, die nog steeds bestaat: de vrederechter stelt een bewindvoerder aan, en legt diens bevoegdheden vast. Tot de zorgvolmacht een tiental jaar geleden een grote lacune invulde: mensen bepalen immers graag zelf in wie ze hun vertrouwen leggen om hen te vertegenwoordigen bij latere wilsonbekwaamheid.
Laat u een zorgvolmacht opmaken, dan bepaalt u inderdaad zelf wie u aanwijst als uw lasthebber(s). Vandaar dat men het ook vaak heeft over de ‘buitengerechtelijke’ bescherming: de rechtbank komt niet tussen bij de aanstelling van de lasthebber(s). Echtgenoten of partners kiezen veelal voor elkaar als hun lasthebber. En vaak worden de kinderen in tweede orde als lasthebbers-opvolgers aangewezen. Al is dat geen must: het belangrijkste is dat de lastgever vertrouwen stelt in de perso(o)n(en) die hij aanwijst.
Het aantal zorgvolmachten is immens, en gaat nog elk jaar in stijgende lijn: volgens gegevens van het notariaat werden er in 2024 122.734 zorgvolmachten opgemaakt, tegenover ‘slechts’ 54.117 in 2019. Al valt wel op dat de zorgvolmacht vooral in Vlaanderen populair is: van de 122.734 in 2024 opgemaakte zorgvolmachten waren er liefst 110.165 Vlaamse zorgvolmachten, tegenover 8.570 Waalse en 3.999 Brusselse.
Ook op tijd zijn is cruciaal
Wilsonbekwaamheid wordt nogal snel met dementie geassocieerd. Misschien logisch, maar niet volledig terecht. Alternatieve scenario’s zijn denkbaar, zo bijvoorbeeld:
- mijnheer S. heeft een zwaar ski-ongeval, en wordt jarenlang in een diepe kunstmatige coma gehouden: zonder zorgvolmacht blijft enkele de rechterlijke weg (bewind) over als bescherming;
- mevrouw J. heeft een hersenbloeding, en houdt er blijvende verlamming aan over, waardoor zij niet langer in staat is om haar wil te uiten: zonder zorgvolmacht blijft ook voor haar de bewindvoering over als enige oplossing.
Belangrijk is dat een zorgvolmacht enkel kan opgemaakt worden door wie nog wilsbekwaam is: voor wie niet meer wilsbekwaam is, is de zorgvolmacht dus geen optie meer. Het is dan ook zaak om er op tijd bij te zijn.
Aandachtspunten bij de opmaak van een zorgvolmacht
Het is een huizenhoog cliché, maar zoals vaak het geval is, vergt ook de opmaak van een zorgvolmacht maatwerk. Het volstaat niet om er de zorgvolmacht van uw oom of buurvrouw bij te nemen en louter wat namen en adressen aan te passen.
Waar dient op gelet of over nagedacht te worden ? We zetten de belangrijkste aandachtspunten op een rij.
- Wie stelt u aan als uw lasthebber(s) ? Er kan gewerkt worden met één lasthebber of met verschillende lasthebbers. Zijn er verschillende lasthebbers, dan kunnen de bevoegdheden verdeeld worden, of kan er voorzien worden dat zij allen dezelfde bevoegdheden hebben. In het laatste geval: treden zij dan elk afzonderlijk op, of dienen zij samen te tekenen ? Er kan een ‘cascadestelsel’ ingesteld worden, waarbij na het wegvallen van een lasthebber (door overlijden, …), één of meer opvolgers in functie treden. De ruimte voor creativiteit is groot. Al dient er uiteraard over gewaakt te worden dat de zaken niet nodeloos complex en dus onwerkbaar gemaakt worden…
- Wanneer treedt uw zorgvolmacht in werking ? Logischerwijze zou men denken: zodra de wilsonbekwaamheid zou intreden. Het komt nochtans frequent voor – in elk geval tussen echtgenoten en partners – dat voorzien wordt dat de zorgvolmacht onmiddellijk in werking treedt, dus op een ogenblik waarop de lastgever nog volledig gezond van geest is. Dat biedt alvast het voordeel dat er geen procedure dient voorzien te worden om de wilsonbekwaamheid van de lastgever vast te stellen. Maar ten aanzien van kinderen, laat staan ten aanzien van derden, is een dergelijke onmiddellijke inwerkingtreding toch vaak minder voor de hand liggend…
- Indien uw zorgvolmacht pas in werking treedt bij wilsonbekwaamheid: wie stelt deze wilsonbekwaamheid vast: één arts (bijvoorbeeld de huisarts) ? of twee artsen ? of eventueel de lasthebber(s) zelf ?
- -Welke bevoegdheden vertrouwt u toe aan de lasthebber(s) ? En welke niet ? Over (minder ingrijpende) ‘daden van beheer’ is er doorgaans weinig tot geen discussie. Maar wat met (zwaarwichtiger) ‘daden van beschikking’ ? Veelal dienen deze beschikkingsdaden overigens uitdrukkelijk in de zorgvolmacht vermeld te worden, zo bijvoorbeeld:
- de verkoop van onroerend goed;
- het aanvaarden van schenkingen en legaten;
- het verrichten van schenkingen;
- sommige verrichtingen op het vlak van vermogensbeheer;
- het aanpassen van het huwelijkscontract.
Maar dient elke lasthebber over even verregaande bevoegdheden te beschikken ? Zo kan men kan bedenken dat aan de echtgeno(o)t(e) of de partner de bevoegdheid wordt toevertrouwd om te schenken. Maar of het opportuun is om die bevoegdheid ook aan kinderen te geven, is nog maar de vraag…
- Wat als zich een belangenconflict aandient in hoofde van de lasthebber of de lasthebber-opvolger ? Het is aangewezen daartoe een regeling in zorgvolmacht op te nemen, via de aanwijzing van een zgn. lasthebber ad hoc. Soms is dat een vertrouwenspersoon buiten de familie.
- Dient er één of andere vorm van controle op de lasthebber(s) voorzien te worden ?
Besluit
De zorgvolmacht is een bijzonder zinvol instrument dat toelaat te anticiperen op mogelijke latere wilsonbekwaamheid, waarbij u zelf bepaalt wie in dat geval uw vermogen zal beheren, onder welke modaliteiten, enzovoort. Ook enkele beslissingen omtrent uw persoon kunnen aan de lasthebber(s) worden toevertrouwd. De zorgvolmacht kan zelfs een verlengstuk zijn van uw persoonlijke vermogensplanning, door onder andere schenkingen mogelijk te maken.
Bij de redactie van een zorgvolmacht komt in de regel een notaris tussen. Er is ruimte voor een grote mate van creativiteit. Maar uiteindelijk blijft het wel zaak om daarin niet te overdrijven: de zorgvolmacht moet vooral duidelijk zijn, opdat zij in de praktijk ook zou kunnen werken.
Deze bijdrage werd redactioneel afgesloten op 20 mei 2025. Zij is gebaseerd op rechtsbronnen zoals zij (redelijkerwijze kunnen geacht worden) gekend (te) zijn op die datum, en geldt dan ook onder voorbehoud van wijzigingen naderhand. In geen geval kan deze bijdrage worden opgevat als een advies in een concreet dossier. Ingeval schenkbelasting, registratiebelasting en/of erfbelasting aan de orde is, wordt er steeds uitgegaan van uitgegaan dat de Vlaamse regelgeving van toepassing is – tenzij uitdrukkelijk andersluidend wordt vermeld.
Marc Moreau